PUŞKİN’İN ANADOLU’YA DAİR NOTLARI “ERZURUM YOLCULUĞU”NDA

Modern Rus edebiyatının kurucularından Aleksandr Puşkin’in seyahat notları olarak anılan “Erzurum Yolculuğu” adlı eseri, VakıfBank Kültür Yayınları aracılığıyla okurla buluşuyor. 

Eyüp Karakuş’un çevirisiyle Türkçeye kazandırılan eser, şairin 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında Kafkasya üzerinden Osmanlı İmparatorluğu’na yaptığı yolculuğu konu alıyor.

Kafkasya’daki Rus karargâh şehrine vardığında, sürgün döneminde tanıştığı asker arkadaşlarının Erzurum’u istila etmek üzere sefere çıktığını öğrenen şair, izni olmadığı hâlde Osmanlı sınırlarını aşar, Erzurum’a kadar gelir. Yolculuğu boyunca birtakım eskizler çizer, notlar alır: karşılaştığı Türk askerleri, Erzurum Komutanı Salih Paşa ve eşi, Tatarlar, Tellak Hasan ve Paşa’nın konağı… Gözlemlerini yalın bir dille paylaşan Puşkin, Rusların başarısını yeterince övmediği için eleştirilecek ve Erzurum’a yaptığı bu izinsiz yolculuk, Çar I. Nikola’nın Puşkin’i ev hapsiyle tehdit etmesiyle sonuçlanacaktır.

Erzurum sokaklarında özgürlükçü bir şair 

Daha önce hiç ayak basmadığı toprakları keşfetmek ve bir savaşa tanıklık etmek için Erzurum’a yaptığı yolculuğu boyunca eskizler çizen ve notlar tutan Puşkin, ölümünden bir yıl önce tüm notlarını yayımlamaya karar verir. Erzurum’un köylerinde dolaşan, Erzurumluların ve tutsaklarını ruh hâllerini kendi gözünden detaylı bir şekilde yansıtan yazar, eserinde Osmanlı ordusunda esir alınan paşalardan biriyle diyaloğuna da şu sözlerle yer veriyor:

“Bir şairle karşılaşmak hayra alamettir. Şair, dervişin kardeşidir. Onun şu dünyada ne yurdu vardır ne de malı mülkü… Biz fâniler şan şöhret, para pul ve iktidar peşinde koşarken o, yeryüzünün hükümranıyla aynı hizada durur, karşısında herkes saygıyla eğilir.”

19. yüzyıl Anadolu’sunun resmini çeken Puşkin, bu eserle savaşa ve farklı yaşamlara tanıklık etmenin ötesinde sosyal ve tarihsel açıdan Anadolu’ya dair birkaç yüzyıllık öngörülerine yer veriyor.