ŞEMPANZENİN İZİNDE, İNSANIN GÖLGESİNDE, JANE GOODALL’IN ANILARI
“İnsan davranışlarını anlamak için eşsiz bir klasik.” Evet, tam olarak öyle. BM Barış Elçisi, Primatolog ve Antropolog Dr. Jane Goodall’ın yazdığı “İnsanın Gölgesinde” (In the Shadow of Man), vahşi doğada şempanzeleri gözlemleyip tanımak için yazdığı bir anı kitabı niteliğinin çok ötesinde, bilimsel bir kaynak, bir keşif yolculuğu. Tuğçe Ezgi Yüksel’in çevirisiyle Beyaz Baykuş Yayınları etiketiyle okurla buluştu.
Yazı: NİLÜFER TÜRKOĞLU
Bundan yıllar önce henüz çocukken izlediğim “Sisteki Goriller” filmini yıllar sonra yeniden izlediğimde bir kez daha olduğum yere çivilendim. Amerikalı primatolog ve hayvan koruma uzmanı Diane Fossey’in hayatının bir bölümünün anlatıldığı film, gorillerin yaşamını bulundukları doğal ortamda izleyen ve inceleyen bir bilim kadınına ışık tutuyor. Birçok goril grubuyla kapsamlı çalışmalar yapan Fossey, Ruanda’nın dağ ormanlarında yıllarca bu hayvanları gözlemleyerek insan ile olan ilişkisinin ardındaki gizemi bulmaya odaklanıyor. Fossey’in 18 yılını geçirdiği Ruanda Millî Parkı’nda, uğradığı saldırı sonucunda yaşamını yitirmesiyle hikaye son bulurken “sisteki goriller”i korumak uğruna kendini feda eden bu kadını hep bir başka primatolog Jane Goodall ile bağdaştırıyorum. Çünkü yaptıkları Goodall’ın şempanzeler üzerindeki incelemelerine epey benziyor. 
Saygı duyulan dünyaca ünlü bir primatolog ve hayvan koruma uzmanı olmasının yanı sıra aynı zamanda iyi bir yazar da olan Jane Goodall’ın “İnsanın Gölgesinde” kitabını okurken, gözlerimin önünde hep “Sisteki Goriller” filminde o dev ormanlı, dev gorilli sahneler vardı.
Beyaz Baykuş Yayınları tarafından basılan “İnsanın Gölgesinde”, Goodall’ın Tanzanya’nın ücra köşesi Gombe’ye gitmesiyle başlayan yolculuğunu, Gombe’nin derinliklerinde vahşi şempanzelerle geçen zamanları, tıpkı bir birey gibi davranan bu hayvanların insanlarla arasındaki derin bağa dair anlayışımız konusunda ufuk açan, soluksuz bir anlatıyı bizlere sunuyor.
Goodall’ın primat araştırmalarına ilişkin aldığı notlar, şempanzelerle ilgili saha araştırmasının ve maceralarının ilk yıllarının etkileyici bir şekilde ayrıntılı ve sürükleyici hikayesine ve olağanüstü bir keşfe tanık olmamızı sağlıyor.
ŞEMPANZELERİN ARASINDA BİR KADIN
İngiliz arkeolog ve Afrika’daki insan evrimi çalışmalarıyla öne çıkan doğabilimci Louis Leakey, dünyadaki şempanzeler üzerine çalışma yapması için bu genç kadını seçtiğinde Goodall henüz sekreterlik okulu mezunuydu. 21. yüzyılın en büyük başarılarından birine imza atacağını ikisi de bilmiyordu. Aylar boyu süren umutsuz bekleyişten sonra şempanzelerle kurduğu ilk temasla birlikte genç bilimci, primatların davranışlarını kaydetmeye başardı.
Kitapta her adımı okurla paylaşan Goodall, şempanzelerin kaçmadan onun varlığını kabul edene kadar nasıl takip ettiğini, her bir hayvanı tek tek tanımayı ve bu yöntemle hayatlarını gözlemlemeyi nasıl öğrendiğini, vücut dillerini nasıl anladığını, Flo isimli bir şempanzenin ebeveynlik yetilerini izleyerek nasıl iyi bir anne olduğunu anlatıyor.
“Yetişkin İlişkileri”, “Flo’nun Cinsel Hayatı”, “Babunlar ve Yaşlanma”, “Hiyerarşi” gibi 21 bölümden oluşan kitaba ayrıca eklemeler de yapmış. Buralarda ise şempanzelerin yüz ifadeleri ve seslenişleri, silah ve alet kullanımı gibi bilgiler veriyor. Amerikalı paleontolog, evrimsel biyolog ve yaşadığı dönemin en çok okunan popüler bilim yazarlarından biri olan Stephen Jay Gould’ün çektiği 80 fotoğraf da kitabı zenginleştiren önemli kaynaklar.
Dr Jane Goodall, bu kitabı yazdığı sırada şempanzeler henüz insanın atası olarak kabul edilmiyordu. Aslında hâlâ da pek öyle sayılmaz. Goodall, şempanzelerin alet kullanma, ailelerine bakma, grup olarak çalışma, eylemlerini planlama gibi insanlık testlerinde başarısız olmalarını bekleyerek saha çalışmasına yaklaştı. Hayvanların önüne engeller koysa da şempanzeler tüm bu testleri başarıyla geçti. Yazının başında da bahsettiğim etolojist Diane Fossey’nin goriller, antropolog ve primatolog Birutė Galdikas‘ın orangutanlar için yaptıklarını Goodall da şempanzeler için yaptı. Özetle onların insana olan benzerliklerini ortaya koydu.
“İnsanın Gölgesinde”, hayvan davranışlarını anlamak için bugüne kadar yazılmış en etkileyici kitaplardan biri. Her nesile hitap eden merak uyandırıcı, belgesel niteliğinde uzun bir öykü. İnsanın gerçekten gölgesinde kalan şempanzeler ile yeniden tanışmak için bir rehber. Bilim, Jane Goodall gibi kadınlara çok şey borçlu.
YORUM YAP
